Guatemalan, emakumeen aurkako indarkeria arazo historikoa eta egiturazkoa da, belaunaldiz belaunaldi hedatzen dena. Barne-gatazka armatutik (1960-1996) gaur egunera arte, emakumeen gorputzak indarkeria-tresna gisa erabili dira, sexu-erasoak, bortxazko desagertzeak eta hilketak jasan dituzte. Indarkeriaren continuum gisa ezagutzen den fenomeno horrek zigorgabetasunaren eta patriarkatuaren kultura islatzen du, etengabe irauten duena.
Gerran, sexu-indarkeria komunitate indigenen aurkako errepresio-arma gisa erabili zen. Historia Argitzeko Batzordearen (CEH) txostenaren arabera, dokumentatutako biktimen % 88.7 emakume maia indigenak izan ziren. Hala ere, 1998an bakea sinatzeak ez zuen justiziarik eta segurtasunik ekarri emakumeentzat. Izan ere, 2008 eta 2023 artean, 11,000 feminizidio baino gehiago eta emakumeen heriotza bortitzak erregistratu ziren, indarkeriak jarraitzen duela erakusten duen erakusgarri kezkagarria. Emakumearen aurkako Indarkeriarik Ezaren Sareko Sonia Acabalen hitzetan: “Oraindik ere ikusten dugu emakumeak objektuak direlako sentimendu hori, eta jada balio ez dutenean, bota egiten dituzte”.
Azken urteetako kasurik txundigarrienetako bat Jasokundeko Ama Birjinaren Etxe Seguruko sutea izan zen, 2017an. 56 neska erre zituzten, Estatuak baldintza ankerretan giltzapetuta edukitzen zituen bitartean. Kimberly Odalis Castillok, bizirik atera zirenetako batek, minez kontatu zuen: “Askok bizia galdu zuten guri entzuteko bakarrik”. Horrek agerian utzi zuen emakumeen zabarkeria sistematikoa eta bizitzarekiko mespretxua, baita haiek babesteko ustez diseinatutako espazioetan ere.
INDARKERIA SISTEMIKOA: “AHAL DUDAN BITARTEAN, EZ DUT AHAZTUKO”
Zigorgabetasuna da, oraindik ere, emakumeen aurkako feminizidio eta indarkeria kasuetan ezaugarri komuna. Paola Azucena Pérez Meza bezalako istorioek, 2019an feminizidioaren biktima izandakoak, justizia sistemaren akatsak azaltzen dituzte. Bere amak, Lorena Meza-k, gogoratzen du: “Alabarekin amets egin nuen Auzitegi Zientzietako Institutuan aurkitu baino lehen… fedez, egun batean topo egingo dugu”. Bien bitartean, Sara Perez Meza ahizpak borroka bihurtu du bere dolua: “Nik ahal dudan bitartean, ez dut ahaztuko”.
Hainbat erakundek, hala nola Elkarri Laguntzeko Taldeak (GAM) eta Emakumearen aurkako Indarkeriarik Ezaren Sareak, salatu dute sexu-indarkeria, desagertze eta feminizidio kasuen % 90 baino gehiago zigorrik gabe geratzen direla. Baliabiderik ezak, ustelkeriak eta matxismo instituzionalak iraunarazten dute indarkeria-ziklo hori. Salaketak aurkezten diren kasuetan ere, sistemak birbiktimizatu egiten ditu emakumeak eta haien familiak, eta ukatu egiten die justizia egokia eta duina izatea.
Hala ere, justiziaren aldeko borroka ez da gelditzen. Emakume ausartak, amak, arrebak eta bizirik irtendakoak mobilizatzen dira urtero martxoaren 8ko eta azaroaren 25eko martxetan. Testigantzak, pankartak eta ahotsak sistemak inposatu nahi duen isiltasuna apurtzea dute helburu. “Ezin dugu espero beste norbaitek gure alde borrokatzea. Bertan ez bagaude, gure istorioak ahaztu egingo dira “, azpimarratu du Sara Perez Mezak.
Guatemalako emakumeen aurkako indarkeria ez da gizarte-krisia bakarrik, sakonki errotuta dauden egiturazko desberdintasunen isla baizik. Errealitate hori eraldatzeko, politika publiko eraginkorrak ez ezik, aldaketa kulturala ere behar da, emakumeen bizitza baloratzeko eta mendeetako zapalkuntzarekin hausteko. Bitartean, Paola eta Kimberlyren moduko istorioek gogorarazten digute justiziaren aldeko borrokak aurrera jarraitzen duela eta isiltasuna ez dela inoiz erantzuna izango.
Altxa ditzagun gure ahotsak! Indarkeria salatzea, biktimei laguntzea eta justizia eskatzea funtsezko urratsak dira Guatemala seguruagoa eta bidezkoagoa eraikitzeko. Ez ditzagun istorio hauek ahaztu. Bat egin aldaketarekin, ekintza bakoitza garrantzitsua baita.
Cristina Chiquín Rodríguez egindako argazki erreportaia HEMEN irakurri dezakezu osorik.